Betekenis Boeken Club #23
Regeneratie of de generatie na ons
Is het slechts die kleine kring van ‘wakkeren’ die zien hoe het systeem van economie, onderwijs, gezondheidszorg, energietransitie, voedselverbouwing vastloopt? Je zou het bijna denken. Niets is minder waar. We tobben al vele jaren met de grote issues als klimaatverandering, het stifstofvraagstuk, uit de krachten gegroeide boerderijen, tuinders met enorme kassen, de grijze dozen van de distributiecentra langs snelwegen, de energie slurpende IT centrales, het tekort aan woningen; alles wijst erop dat we de afgelopen tientallen jaren niet hebben nagedacht hoe verder?
Om de economische welvaart te kunnen blijven borgen hebben we arbeiders nodig die het werk komen doen, maar we zijn vergeten hen te huisvesten of een fatsoenlijk loon te betalen. Inhumaan dus, blijkt ook weer uit dit artikel. Om onze welvaart te blijven borgen hebben we de productie goederen, denk aan vlees en groenten, verhoogd om te exporteren, maar hebben we niet nagedacht over het landschap dat achter blijft. Om het onderwijs nu eindelijk eens te hervormen hebben we docenten nodig die de tijd krijgen het curriculum aan te passen aan de actuele vraagstukken, maar docenten zitten gevangen in een systeem van afvinken. Ik weet dat nieuwe docenten zich of binnen twee jaar aanpassen aan dat systeem of vertrekken. Datzelfde geldt voor verpleegkundigen, of jonge talenten die burn-out raken.
De oude karavaan trekt door in het spoor dat al zolang geleden getrokken is
Zo is er het bericht van de sociaal ondernemer - en ik weet dat zij lang niet de enige is - Manon van Leeuwen die op LinkedIn onlangs aangaf dat haar bedrijf Zustaina Box failliet is, een bedrijf dat nota bene positieve impact wil maken met een kadobox voor medewerkers met ‘gifts for good’. Manon schrijft: ‘Wij verloren het van de grote partijen die veel voor weinig kunnen bieden. Met klanten die liever kiezen voor het bekende. Tel daarbij op dat banken en investeerders ook dikke marges willen zien en Return on Impact helaas nog geen waardebepaling is. We waren trots op onze CSRD proof pakketten waarmee je aantoonbaar mega impact maakt. En toen werd ook nog CSRD uitgesteld.
‘Even niet duurzaam Manon. We hebben het al zwaar genoeg in deze maatschappij, in deze geopolitieke onzekere wereld.’ En ik begrijp het ook nog. Zolang impact, sociaal, duurzaam en plantaardig niet financieel aantrekkelijker is, is het moeilijk om als duurzame start-up te gaan vliegen.’
En er zijn veel voorbeelden van sociaal ondernemers, of die nu een bedrijf hebben, of bijvoorbeeld festivals en meetings organiseren, die tegen de vermoeidheid aanlopen. Vermoeidheid van het roepen dat we echt uit dit systeem moeten stappen. Vermoeidheid om hun beste krachten te geven om een bedrijf neer te zetten dat het anders doet. Vermoeidheid om binnen hun eigen organisatie aan de knoppen te draaien omdat ze zien dat als we het niet anders gaan doen, het echt helemaal vastloopt.
Tot zover mijn indruk van wat er nu speelt. Ja, somber, denk ik, en tegelijk ben ik onverwoestbaar optimistisch. Want als het straks nog meer vastloop, en geloof me, dat gaat gebeuren, dan zal de kracht van verandering, van het anders moeten en willen, ons meenemen. En daar komt het boek van Henrike Gootjes om de hoek kijken.
Regeneratie
De achterflap belooft al veel goeds: ‘Dit boek is voor mensen die in hun hart voelen dat het mogelijk is uitbuitende en uitputtende systemen te verlaten en actief bij te dragen aan herstellende processen.’
Eerlijk gezegd heb ik nog nooit zoveel vouwtjes - dat doe ik als een boek lees, plus de omcirkeling van passages - gemaakt als in dit boek. En de eerste zin die me al opviel, dit boek is (...) ‘als een troostboek, omdat ik een groot verdriet voel om het verlies van mensen op het altaar van winst voor enkelen.’
Troost dus. Maar niet de troost van laat maar zitten, of ik verdwijn wel in een hoekje, maar de troost van verlangen om met dat ‘verlies’ om te gaan. De troost van de veerkracht. En die veerkracht vindt Henrike Gootjes bij de mensen die ze bezoekt in haar boek. Veerkracht die ze dan omschrijft als:
‘Veerkrachtige mensen zijn in staat de realiteit, hoe moeilijk ook, onder ogen te zien - ze ontsnappen niet door zich te verdoven, weg te rennen of te ontkennen.’
Ten tweede zijn ze in staat zich een toekomst voor te stellen die de moeite waard is.
Ten slotte zijn ze in staat hun eigen capaciteiten en die van hun omgeving in te zetten deze toekomst dichterbij te brengen.’
In het boek worden dan vijf dominante verhalen beschreven die deze ‘clusterf#ck’ waar we nu in verdwaald zijn, toegelicht. Het zijn de verhalen van kolonisatie en mechanisme van imperialistisch denken ‘waarin uitputting en uitbuiting geaccepteerd zijn geraakt’. Het verhaal van een ideologie van neoliberaal denken ‘dat onze besluitvorming en ons samenleven dicteert en ervoor zorgt dat de wereld een marktplaats is geworden’. Het verhaal van het geweld, en democratieën die onder druk staan, 'dit geweld tegen mensen, gemeenschappen en de aarde zonder straf gepleegd kan worden.’ Het verhaal van mensen die losgeraakt zijn van de natuur, ‘het goddelijke en hun voorouders’. En ten slotte het verhaal van ‘oorlogen die altijd lang blijven duren’.
Bovenstaande verhalen worden ondersteund door reizen naar plekken als Oekraïne, Australië, Noord-Ierland en Jordanië. Daar worden deze verhalen persoonlijk en lijfelijk gevoeld, maar het zijn ook de plekken van verandering, van troost, van verlangen naar een andere toekomst. En die plekken leert de lezer om niet weg te zakken in lethargie, maar zich af te vragen welke toekomst zelf gecreëerd kan worden.
Er is de keuze tussen apathische hopeloosheid, stelt Henrike Gootjes, of nihilistisch hedonisme of naïef optimisme. Oei, daar gaat mijn idee om er iets aan te doen. Hoewel. ‘Ze geven (bovenstaande drie houdingen in het leven) ons namelijk het gevoel van controle. Deze tijd van stapelende onzekerheden is enorm oncomfortabel en zorgt voor chronisch aanwezige stress. (...) Als we deze realiteit onder ogen durven te zien en accepteren dat onze controle beperkt is, ontstaat er ruimte voor radicale hoop.’
Met andere woorden: rouw maakt dat we accepteren, geeft in eerste instantie stilstand en reflectie, maakt dat we de boodschap verteren, om daarna ‘consequent affectieve en levensbestendige acties te ondernemen, zelfs te midden van chaos.’
Er is een nieuwe kant aan het verhaal
Dus door de woestijn, tot aan de rode zee, die miraculeus geopend kan worden, door onze wilskracht, onze onverbeterlijke hoop en uiteindelijk optimisme. Zoals ook de wetenschapper en auteur Sumit Paul-Choudhury in zijn boek The Bright Side ons voorhoudt: ‘Hoop is het idee dat je uit een onmogelijk situatie kunt komen die statisch weinig houvast biedt. Optimisme is de basis van ons bestaan, de grond waarop we al honderdduizenden jaren verder gaan. ‘En we moeten optimistisch zijn over elkaar. We moeten vertrouwen dat we meer coöperatief zijn ingesteld dan competitief, ons meer laten leiden door edelmoedigheid dan door egoïsme, meer bereid zijn om problemen te lijf te gaan en te overwinnen dan dat we achterover leunen en afwachten.’
En ook Henrike Gootjes weet dat, met bijvoorbeeld het hoofdstuk ‘Wij zijn de sleutelsoort’. ‘De vijf grote verhalen hebben ons weggeduwd uit onszelf. Ze hebben ons eenzaam, los, gierig, gestresst, ongezond, onverbonden en verward gemaakt.’ Het is nu tijd om onszelf terug te vinden. Stap voor stap, idee voor idee, weg voor weg, mens met mens. ‘Op vele plaatsen zijn mensen er al mee bezig, bewust of onbewust. Stilletjes vaak. De regeneratie is allang begonnen. Het is nu tijd mee te bewegen en haar invloed te vergroten.’
Op het LinkedIn bericht van Manon van Leeuwen, over het jammerlijke failliet gaan van bedrijf Zustaina Box schreef zij: ‘Het is een keiharde wereld waarin ik als Alice in Wonderland behoorlijk onderuit ben gegaan. Wat ik ga doen? Op adem komen. Een nieuw boek schrijven. Op podia klimmen met mijn boek Green Hearts - Great Business. Kiezen voor wat op me af komt. Als er iets is dat ik ben blijven geloven, is dat mijn hart altijd wint.’
Ik schreef haar als reactie op haar bericht: ‘Dit is een lastig 'hoofdstuk' in/op je reis en dank voor het delen. Sterker nog: ik ben blij dat je doorgaat met spreken en schrijven. Als koploper krijg je nu de klappen, en tegelijk zijn dit de lessen voor ons allemaal. Blijf uitreiken, blijf mensen betrekken, want er komt nu ook een donkere periode aan waarin je mogelijk denkt: waar zijn al die mensen die mij steunen? Ze zijn er.’
Ze zijn er, net zoals wij er zijn. Het is nu tijd mee te bewegen en onze invloed te vergroten.
Ron van Es
Henrike Gootjes - Regeneratie, creatieve en levenslustige strategieën van uitputting naar regeneratie Uitgeverij Zilt
Sumit Paul-Choudhury - The Bright Side, een optimistische geschiedenis van de mensheid Uitgeverij Alfabet
Manon van Leeuwen - Green Hearts Green Business Uitgeverij Van Duuren
Bekijk de vier nieuwe boeken van de Vakantiestapel van deze week:
Tomás Halïk - Dromen van een nieuwe morgen
Diverse schrijvers - Coronasporen met bijdragen van o.a. René ten Bos, Ewald Engelen en Marli Huijer
Tiny Fisscher & Barbara de Wolf - Troost voor Schildpad
Miriam Evers - De Japanse wijsheid van ma, op zoek naar de waarde van leegte in een volle wereld
Ron van Es, mentor bij School for Purpose Leadership & hoofdredacteur bij Betekenis Boeken Club